پاتوق رضا

هدف ترکیه، رقابت جدی با ایران است | حضور و نفوذ ترکیه در خلیج فارس لزوما تقابل با ایران نیست

زهره نوروزپور: یک سال از کودتای ترکیه گذشت، در یک سال گذشته این کشور دستخوش اتفاقات سیاسی اساسی بوده است. از بگیر و ببند مقامات نظامی و روزنامه نگار تا خفقان آزادی بیان و تغییر قانون اساسی، در چند روز گذشته ترکیه شاهد تظاهرات گسترده علیه سیاست های اردوغان بوده است این تظاهرات که با نام عدالت شکل گرفته است، اعتراض به وضعیت دموکراسی و فضای بسته سیاسی این کشور است، از طرفی دیگر دولت حزب عدالت توسعه در قطر موضع بحث کارشنانسان و بازیگران منطقه ای شده است، کما اینکه این حضور نظامی در سوریه هم چشمگیر است، در خصوص این مسائل با سیامک کاکایی کارشناس مسائل ترکیه گفتگو کرده ایم که از نظر می گذرانید:

یک سال از کودتای 15 ژوئیه 2016 در ترکیه گذشت، از آن پس اوضاع داخلی ترکیه روی خوشی ندید، تقریبا 4 روز است که تظاهرات علیه اردوغان شدت گرفته به نام عدالت، احزاب برای هم خط و نشان می کشند، وضعیت داخلی ترکیه را  چه طور ارزیابی می کنید.
در این یک سال ساخت سیاسی در ترکیه دستخوش تحولات جدی و عمیقی شده است.  اول اینکه یک فرصت مهمی برای شخص رجب طیب اردوغان پیش امد؛ اصلاحات در قانون اساسی که پیرو آن همه پرسی قانون اساسی انجام شد.  در واقع نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی  تغییرپیدا کرد،  این در چارچوب یک نگرش خاص بود که از سال ها پیش اردوغان به دنبال این بود که این چنین سیستمی را به وجود بیاورد . دامنه صلاحیت و اختیارات رییس جمهور در نظام های ریاستی  بیشتر از نظام پارلمانی است.  این امکانات مهمی به شیوه قدرت و حکومت داری شخص اردوغان داده است و خیلی از منتقدان معتقدند که همه پرسی اصلاحات حالت لب به لب بود، یعنی میزان ارای مخالفان  بیشتر به چشم میخورد تا مثبت، حدود 51 به 49 بود، که این درصد  برای یک همه پرسی و تغییر قانون اساسی میزان خیلی پایینی بود. که از این منظر از سوی منتقدان  مورد نقد بسیاری قرار گرفت. آن ها  معتقدند که این وضعیت دامنه انحصار قدرت را در دستان شخص رئیسی جمهوری بیشتر می کند.
در یک سال اخیر پساکودتا شیوه مقابله با مخالفان در ترکیه از سوی دولت خیلی جدی شده است. شامل محدودیت در فضای رسانه ای،  دستگیری و بازداشت های گسترده،  تحت عناوین مقابله با تروریسم، مقابله با جناح و گروه گولن، همین طور مقابله و بازداشت گسترده روزنامه نگاران وجود داشته است و یک فضای سیاسی بسته ایجاد کرد.  در روزهای گذشته انکارا و استانبول شاهد تظاهرات گسترده بود و یکی از درخواست های جدی طیف مقابل هم این بوده است که در یک سال گذشته شرایط سیاسی در ترکیه نزول پیدا کرده است.  این وضعیت با انحصار های جدی ازسوی دولت در قدرت، سیاست و حکومت منجر شده است و در محیط درونی فضای بسته تری فراهم اورده است.  این مسائل  فضای رقابتی و تنفس سیاسی در ترکیه را محدود کرده است. یکی از انتقادهای اصلی اتحادیه اروپا به ترکیه و درخواست ها برای تعلیق مذاکرات ناشی از چنین تنگنای سیاسی بوده است.

به نظر شما این فضای داخلی ترکیه در سیاست خارجی اردوغان چه تاثیری داشته است؟ با طرح این سوال که حزب حاکم ترکیه بار دیگر نیروی نظامی به قطر اعزام کرد. اردوغان در قطر و بحران خلیج فارس به دنبال چیست؟
ترکیه در سیاست خارجی منطقه ای خود در خاورمیانه در حال یک نوع بازنگری  است.  به دلیل اینکه در سال های گذشته، زمانی که انقلاب های عربی و نا ارامی ها در برخی از کشورهای عربی شکل گرفت، منجر به نوعی پسرفت در تحرکات منطقه ای ترکیه شد . به خصوص دخالت ترکیه در سوریه بیشتر این کشور را در  تنگنا قرار داد. به همین دلیل مقام های ترکیه به دنبال یک بازنگری در رفتار و دیپلماسی خودشان در خاورمیانه هستند.  برای ترکیه بسیار مهم است که درحوزه خلیج فارس نفوذ بیشتری پیدا کند.  شاید یکی از مهمترین حلقه اتصال ترکیه در منطقه از منظر اقتصادی حضور پیمان کاران ترکیه در کشورهای عربی خلیج فارس و استفاده از سرمایه های عربی در نشست ها و قراردادهایی که بین ترکیه با کشورهای  حوزه خلیج فارس بسته شده، مد نظر بوده است.  اما در حال حاضر بر اساس توافقی که پیش تر بین قطر و ترکیه  انجام شده است، اردوغان یک نگاه نظامی هم چاشنی رفتار دیپلماسی خارجی خود در منطقه کرده است که این هم همزمان شده با تنش بین عربستان و قطر و اعزام نیرو ی  نظامی که ترکیه به قطر داشته است و این مساله  موجب ناخرسندی جدی عربستان در ارتباط  با سیاست خارجی ترکیه در قبال قطر و عربستان در حوزه خلیج فارس شده است.

به نظر می رسد که ترکیه این هدف را هم  دنبال می کند که یک رقیب منطقه ای جدی ایران باقی بماند ترکیه در منطقه خلیج فارس به دنبال نفوذ بیشتر و عملی تر در عرصه اقتصادی و نظامی است  و این تحرک در این حوزه برای سیاست خارجی ترکیه تعریف جدیدی پیدا کرده است. هرچند دلخوری هایی که بین عربستان و ترکیه به وجود ّامده است شاید عمیق نباشد به همین دلیل مقام های ترکیه در نظر دارند رایزنی بیشتری را در حوزه خلیج فارس انجام دهند. به هر حال مکانیزم رفتار ایران و ترکیه و نوع منافعی که این دو کشور دنبال می کنند متفاوت است ولی به نظر نمی رسد که در حوزه خلیج فارس نگاهی به روش "تقابلی نظامی"  ترکیه یا ترکیه با ایران و از این دست موضوعات باشد.  ماندن ترکیه در ارتباط با مساله قطر خوشایند عربستان نخواهد بود. به هرحال یک تنش هایی در این حوزه وجود دارد که ترکیه هم تلاش می کند بتواند در وضعیت پیش امده منافعی که برای خودش تعریف کرده است را تعقیب کند. و به یک نقطه تعادل و میانجی در رفتار مخاصمه جویانه کشورهای عربی منطقه تبدیل شود تا توان تاثیر گذاری دیپلماسی خارجی خود را به نمایش گذارد اگر چه تا کنون چنین نبوده است.

در حوزه کردی چه طور؟ با توجه به بلندپروازی های اقلیم و تلاش برای برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان، ترکیه چه طور می تواند مساله کردها را حل کند؟ با کردهای سوریه در جنگ است و همین طور شمال عراق با پ.ک.ک، از طرفی هم بارزانی مدعی استقلال است. آیا اردوغان می تواند این فضا را نفع خود تغییر دهد؟ یا اینکه بارزانی را متقاعد کند؟ به طور کلی ارزیابی شما از این وضعیت سیاسی ترکیه چیست؟
ترکیه در ارتباط با مساله کردها در داخل و همسایگان خودش در سوریه و عراق با چالشهای جدی مواجه است.  افزایش مطالبه کردی به خصوص در سوریه ترکیه را در تنگنای جدی قرار داده است. پیش تر ترکیه اعلام کرده است که این کشور با هرگونه تلاش برای اقلیم سازی کردی در سوریه مخالف است و حتی به عنوان خط قرمز نام برده است. در کلام و سخنان اردوغان همیشه این موضع دیده شده است. اعزام نیروی نظامی ترکیه به سوریه هم موید همین برداشت و سیاستی است که ترکیه اتخاذ کرده است.
ترکیه تحرکات کردها در سوریه را علیه منافع ملی خودش می داند و قابل پیشینی است که این روش تقابل جویی در این جبهه همچنان ادامه داشته باشد و این مساله به یکی از نقاط اختلاف ترکیه و امریکا تبدیل شده است. ترکیه نسبت به رفتاری که آمریکا با کردهای سوریه داشته به طور جدی انتقاد کرده است.
اما در در عراق شرایط متفاوت است.  سالهای گذشته بیشترین روابط ترکیه با کردهای عراق بوده است تا دولت بغداد  و این مورد انتقاد دولت بغداد قرار گرفته است. قراردادهایی که در زمینه فروش نفت و سرمایه گذاری هایی که در این بخش بین ترکیه و کردستان شکل گرفته، از جمله مواردی است که دولت بغداد مورد انتقاد قرار داده و این مساله را در جهت تضعیف حاکمیت ملی عراق تلقی کرده است.
در ارتباط با بحث همه پرسی سیاست اعلامی ترکیه ان است که عراق یکپارچه باشد، ترکیه مخالف برگزاری همه پرسی و جدایی کردستان است.  این مساله را در چشم انداز پیش رو در تقابل با نوع نگرش خودش در منطقه می بیند.  به نظر میرسد که حداقل به شکل اعلامی و سیاسی درواقع این انتقاد ترکیه نسبت به منطقه کردستان عراق پابرجا باقی بماند.

آیا شرایط کلی منطقه به نفع اردوغان پیش رفته است؟
اردوغان در عرصه سیاسی و اجتماعی ترکیه  با چالش های جدی مواجه است. اگر مخالفت ها و انتقاد ها از سوی جبهه سیاسی منتقد و کردها به همین منوال پیش رود این مساله می تواند آینده سیاسی اردوغان را با چالش جدی مواجه کند.  اردوغان تلاش دارد که بتواند برای مدت طولانی بر کرسی و مسند ریاست جمهوری با اقتداری که تعریف شده برای ان، تکیه بزند.  با توجه به این موضوع،  افزایش چنین اعتراض های درونی، تاثیرات منفی بر محیط سیاسی ترکیه خواهد گذاشت و به ضرر اردوغان تمام خواهد شد.
 ترکیه یک بازیگر مهم منطقه ای است. تلاش اردوغان بیشتر بر تحرکات سیاست خارجی است.  به همین دلیل حضورترکیه در خلیج فارس پررنگ شده است و در آینده با عربستان رایزنی خواهد کرد. همین طور به سمت رایزنی های بیشتر در حوزه  خلیج فارس و منطقه حرکت می کند.  در عرصه منطقه ای رقابت جدی با ایران دارد و تلاش می کند در ارتباط با سوریه به عنوان بازیگر ایفای نقش کند اگرچه نتوانسته است نظام سیاسی سوریه را تغییر دهد و سیاست هایش در ایجاد ناارامی و تقابل نظامی با شکست رو به رو شده است و به نتیجه دلخواه نرسیده است.  اکنون نیت اردوغان این است که در عرصه رایزنی ها یکی از حلقه های تاثیر گذار در سوریه باشد و در این ارتباط هم قابل پیشبینی است که ترکیه با حساسیت بیشتری تحولات سوریه را تعقیب و دنبال کند. با اینکه ترکیه رقیب منطقه ای ایران است اما فرصت های رابطه خوب با تهران را هم از دست نمی دهد.
در نگاه کلی با توجه به ژئوپلیتیک منطقه پیرامون ترکیه و مواجهه عینی این کشور با بحران هویتی قومی و شدت و ضعف تصمیم گیریهای خارجی میتوان گفت سیاست های دولت ترکیه در داخل و عرصه بیرونی با تنگناهای جدی مواجه است.